Afbeelding

Oerend Smart | De zeggenschap van het lichaam

Opinie

De coronacrisis kan ons persoonlijke, maatschappelijke en ecologische inzichten verschaffen, stelde ik in mijn laatste column. Dat zegt iets over de wijze waarop een crisis bij ons binnendringt. Alsof we de potentiële consequenties plotseling 'aan den lijve ondervinden'. Het lichaam als bron van kennis: hoe staat het eigenlijk met ons als toehoorders?

De moderne mens is vervreemd geraakt van zijn lichaam, meende de Duitse filosoof en cultuurcriticus Friedrich Nietzsche. Waar de oude Grieken (vóór Plato) nog duidelijk in verbinding stonden met het lichaam - en dus de natuur - heeft Plato ervoor gezorgd dat de Westerse mens een verscheurd wezen werd. Een wezen dat bestaat uit een lichaam en een geest, met een grote voorkeur voor de rede en een afkeer van het gevoel.

Dit mensbeeld leeft volgens Nietzsche voort in het christendom, en zo in de vorming van de moderne mens als erfgenaam van deze traditie. Het lichaam staat aan de zijde van de zonde; de geest aan de zijde van de deugd en de verlichting. Als mens moeten we leren met onze geest onze lichamelijke (on)lusten te beheersen. De deugdzame mens heeft het lichaam de mond gesnoerd.

Aldus Nietzsche. Diezelfde Nietzsche claimde echter dat God dood is. Heeft de mens anno nu - die het geloof veelal de rug heeft toegekeerd - de liefde voor het lichaam in ere hersteld? Of blijft hij in zijn hoofd leven en vervreemd van de natuur?

Volgens de Vlaamse psychoanalyticus Paul Verhaeghe is er nog altijd werk aan de winkel. Zelfkennis begint volgens hem bij een intieme relatie met je eigen lichaam. Zonder een goede afstemming op je lijf, is het aangaan van een wezenlijke verbinding met een ander bijna onmogelijk. Deze connectie met je lichaam blijkt in de praktijk echter dikwijls te worden bemoeilijkt door mentale blokkades. De rede is een sterke poortwachter.

Dat ervaar ik zelf ook als nuchtere Achterhoeker. Waar zaken analyseren en verwoorden me prima afgaan, heb ik lange tijd gedacht dat 'het grote gevoel' niet voor mij was weggelegd. En hoewel ik me best goed kan inleven in een ander, vind ik het nog altijd moeilijk om complimenten of gevoelens van een ander te ontvangen.

Niet vreemd voor een kind uit een ondernemersnest waarbij het hoofd continu aanstaat en de zaak voor het individuele wel en wee gaat. Maar hoewel een sterke geest voor veel zaken een welkome eigenschap is, bekroop mij steeds vaker het gevoel dat het mens-zijn toch een wezenlijke dimensie mist zonder een sterk ontwikkeld gevoelsleven. Maar dan moet je er wel aandacht aan willen schenken.

Nieuwsgierig als ik ben, heb ik besloten de confrontatie maar eens aan te gaan. Deze crisis heeft mij (en waarschijnlijk vele anderen) al behoorlijk overspoeld met gevoelens van onmacht en leegte. Normaliter zou ik wegvluchten in het 'nuttig bezig zijn' om zo toch het idee te hebben de boel nog een beetje onder controle te hebben. Nu probeer ik voor de verandering deze innerlijke gast te verwelkomen met een luisterend oor. Benieuwd wat het me te zeggen heeft.

Sylvia Heijnen is oprichter van de Koppelkerk - vrijplaats voor kunst en cultuur in Bredevoort

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant