Vorden van 1949 bij Omroep Gelderland

Film over kleurrijk dorp met baron en een echte socialist

Door Jan Hendriksen

VORDEN - Vorden staat op donderdag 25 juni centraal in de tv-serie ‘Ons Dorp’ van Omroep Gelderland. De regionale omroep neemt de kijker in deze serie mee terug naar de jaren '50 en '60 van de vorige eeuw. De jaren waarin de Enschedese ondernemer Johan Adolfs en zijn filmers met Paillard Bolex-camera's stad en land afreisden om dorpsfilms op te nemen. Een periode die deels onbezorgdheid en onbevangenheid uitstraalt terwijl er ook aangepakt moest worden. Een tijdperk waarin de dorpen en kleine steden besloten en gelukkige gemeenschappen lijken waar iedereen elkaar kent en groet.

De Vordense dorpsfilm uit 1949 moet wel één van de oudste zijn die door de firma Adolfs in Gelderland is gemaakt. Vorden, een dorp waar de adel in die tijd nog voet aan de grond probeert te houden, kinderen nog op klompen naar school gaan en waar een 'zonderlinge' socialist strijdt voor het staatspensioen. Het lijkt eeuwen geleden, maar in werkelijkheid is de film van Vorden 'pas' zo'n dik zeventig jaar oud. Auto's zijn nog een zeldzaamheid, het dorp barst van de scholen en kleding maak je zelf dankzij de twee stoffenzaken of manufacturenhandels die Vorden in die jaren kende.
Middels bemiddeling van de Oudheidkundige Vereniging Oud Vorden werden vorig jaar de Vordenaren Wim Polman (85) en de op 24 april overleden Johan Norde (78) door Omroep Gelderland benaderd om de film van commentaar te voorzien. Daarvoor togen beide mannen naar de studio van Omroep Gelderland in Arnhem. “We hadden thuis de film diverse malen bekeken en onszelf van een draaiboek voorzien om de film te kunnen becommentariëren. We herkenden bijna alle beelden. Het was een prachtige ervaring die we niet hadden willen missen. Het is dan ook ontzettend jammer dan Johan Norde de uitzending niet meer kan meemaken”, aldus Wim Polman. Aan het eind van het programma zit een tekstblok dat melding maakt van het tussentijds overlijden van Johan Norde.

Fietsende burgemeester
Tijdens de film ‘Ons Dorp’ blijkt dat de belangrijkste man destijds in Vorden niet meer de baron van Hackfort is maar de fietsende burgemeester Van Arkel. De baron, Arend van Westerholt tot Hackfort, een kleurrijk figuur, presenteert zich nog even voor de camera met jachtgeweer om de schouder. In 1949 zijn er hier en daar nog bomkraters te zien rond de spoorlijn Zutphen-Winterswijk die in de oorlog diverse keren werd bestookt.
Ook zijn diverse middenstanders te zien zoals de levensmiddelenwinkel van Smit waar etalages uitpuilen met blikken cacao en bonen. Garage- en taxibedrijf Tragter is trots op haar wagenpark van maar liefst zeven auto's en manufacturenhandel Struik blijkt een propere familie waar in die tijd twee keer daags het beddengoed werd uitgeklopt. Bij de Dorpsschool, de christelijke School met de Bijbel (nu De Hooge Voorde), Medlerschool, Julianaschool (Wildenborch) en Sint Antoniusschool (Kranenburg) valt het op dat vooral de meisjes er allemaal netjes gekleed uitzien en praktisch allemaal een strik in het haar hebben. De komst van de filmploeg werd in die jaren ook gepresenteerd als een Hollywood-achtige toestand. Veel moeders zullen ervoor gezorgd hebben dat hun dochters er 'goed opkwamen'.

Spuitgasten
De brandweer laat met een gigantisch waterballet zien waarom ze ook wel bekend staan als 'spuitgasten'. Vrijwillig nat worden kon in de zomer in het prachtige openluchtzwembad 'In de Dennen'. Wat sport betreft presenteren zich Rijvereniging De Graafschap, gymnastiekvereniging Sparta, VV Vorden, de hengelsportclub en Auto- en Motorclub De Graafschaprijders (met acht motoren en drie auto's). En natuurlijk is Muziekvereniging Concordia ook present.
Eén van de grotere werkgevers in Vorden is Rijwielfabriek Empo waar zo'n 15.000 fietsen per jaar worden geproduceerd. In Vorden durfden ze de concurrentie met Gazelle in Dieren wel aan zo blijkt uit de kreet: 'Piet Pelle houdt van tempo en wordt kampioen op Empo'. Bij de afsluitende parade van de verenigingen duikt nog een enorm spandoek op waarmee actie wordt gevoerd voor een pensioen van de staat. De plaatselijke bekende socialist Harwig wordt ook nog even achter het doek vandaan gehaald en voor de camera geduwd.

Verloren
Het filmproject ‘Ons Dorp’ van de Enschedese ondernemer Johan Adolfs en zijn filmers die in 1958 met hun Paillard Bolex camera's nog eens terugkwamen in Vorden werd opgestart als inkomstenbron voor muziekverenigingen in Nederlandse dorpen en kleine steden. In de beginjaren reed de camerawagen door Gelderland en andere provincies met het opschrift: 'Landelijke Filmactie. Nederlandse Federatie van Harmonie- en Fanfaregezelschappen en Euphonia Algemeen Nederlands Zangersblad'.
In eerste instantie was het de bedoeling om alleen geluidsopnames van muziekgezelschappen en/of koren te maken. Johan Adolfs kwam met het plan om ook te gaan filmen. De films zijn voor een deel bewaard gebleven maar de geluidsopnames op grammofoonplaten zijn zo goed als allemaal verloren gegaan.

Constante factor
Johan Adolfs kreeg bij het maken van zijn eerste film het advies: “Breng zoveel mogelijk mensen in beeld, dan komen ze allemaal naar zichzelf kijken!” Dat bleek een gouden tip; bij vertoningen liepen de zalen steevast vol. Tussen 1948 en begin jaren '70 maakten cameramannen als Piet Hembrecht ruim 1500 dorpsfilms. Hembrecht filmde van begin jaren '50 tot en met eind jaren '60 voor Adolfs en was daarmee een constante factor in het filmproject. Zo af en toe komen de filmers en hun gidsen (dorpsbewoners die een draaidag hadden voorbereid) ook in beeld.
De films werden steeds volgens een vast stramien gedraaid: een rondgang door het dorp, een bezoek aan de scholen en de middenstand, en altijd werd de film afgesloten met een optocht van de verenigingen uit het dorp. Die verenigingen waren meestal de opdrachtgever en konden hun kas spekken als dorpsgenoten in de winter naar zichzelf en hun buren kwamen kijken.

Samenwerking
De cameramensen filmden in Gelderland in ruim 250 dorpen of stadjes. Van die opnames zijn inmiddels zo'n 75 films teruggevonden en gerestaureerd. De tv-serie Ons Dorp is tot stand gekomen in samenwerking met het Gelders Archief, Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL), Regionaal Archief Rivierenland en de plaatselijke historische genootschappen/verenigingen.

Herhaling
‘Ons Dorp Vorden’ is donderdag 25 juni om 17.20 uur te zien bij Omroep Gelderland. Daarna wordt het programma elk uur herhaald. Aflevering online (terug)kijken? Dat kan via de website Uitzending Gemist van Omroep Gelderland.