Kasteel Hackfort mag weer worden gezien

Monumentenprijs zat er niet in, maar het erfgoed gaat weer leven

Door Henk Klein Holte

VORDEN - De Monumentenprijs Bronckhorst zat er niet in, maar binnenkort kunnen bezoekers weer met eigen ogen zien waarom Kasteel Hackfort in Vorden een van de drie kanshebbers voor deze onderscheiding was, samen met het Boeyink-complex in Heidenhoek bij Zelhem en de Coops Molen in Zelhem. Die laatste kandidaat won het uiteindelijk. De prijs wordt uitgereikt op 9 september, tijdens de aftrapbijeenkomst van de Open Monumentendag(en) Bronckhorst (12 en 13 september).

Met een uitvoerige restauratie heeft het kasteel aan de Baakseweg onder meer een aantal prachtige, eigentijdse vakantieappartementen gekregen waardoor het kasteel weer de levendige kern van het landgoed kan worden. De vakantieappartementen waren de laatste jaren wooneenheden. Dat maakte dat het kasteel lastig opengesteld kon worden voor publiek. “En dat is natuurlijk jammer”, stelt Anouk Ballot van eigenaar Natuurmonumenten Achterhoek. “Maar als mensen gaan rondzwerven door de gebouwen en in de privésfeer van de bewoners belanden kun je dat natuurlijk niet hebben. Dat zag je een enkele keer wel gebeuren tijdens de culturele avonden die hier in de zaal worden gehouden. Het gevolg daarvan was wel dat het kasteel zeer beperkt toegankelijk was en daardoor veel minder leeft bij de mensen.”
En dat is zonde van zo’n prachtig stuk cultureel erfgoed, dat in handen is gegeven van Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten. Tot het landgoed behoren behalve het kasteel niet alleen het koetshuis met tuinmanswoning, de watermolen, de moestuin en het wandelbos, maar ook de omliggende boerderijen met de landerijen.

Souterrain
Behalve het landgoed is straks ook het kasteel weer regelmatiger van binnen te bewonderen. “Te beginnen met het souterrain tijdens Monumentendag. Half november willen we ook een openstelling van de rest van het kasteel.” Ballot moet een slag om de arm houden vanwege de corona-situatie. Het is echter de bedoeling om belangstellenden de mogelijkheid te bieden deze parel te bezichtigen. Daarnaast zijn er exposities, zoals een tijdelijke tentoonstelling tijdens de Open Monumentendagen. In het souterrain is meer over de geschiedenis van het Hackfort te lezen.
Het kasteel, dat tussen 1367 en 1376 door Gerrit van Hackfort werd gebouwd en in de loop der eeuwen diverse uitbreidingen en aanpassingen onderging, toont daar de robuuste muren en keldergewelven. Bezoekers krijgen er al echt dat kasteel-gevoel. Door een van de kruisgewelven heen is overigens bij de verbouwing een liftschacht gerealiseerd met een speciale lift die werkt op luchtdruk. “Een bouwkundig hoogstandje”, weet Ballot. “Eromheen loopt een wenteltrap, die we hebben doorgetrokken tot in slaapkamer van Heintje Schotsman; de vroegere huishoudster.”
Het was een nadrukkelijke wens om de toegankelijkheid te verbeteren. “Een lift was nodig, zodat dat ook mensen die geen trap kunnen lopen kunnen komen kijken.”

'Het historische plafond bleek te hangen aan koperdraadjes'

De lift inbouwen was bepaald geen sinecure. “Het is gedaan door een Belgisch bedrijf, dat er ervaring mee had. Wij maakten ons hier zorgen of het technisch überhaupt mogelijk zou zijn maar die mensen zeiden steeds ‘het komt wel goed’. En het is goed gekomen”, zegt Ballot, trots wijzend op de lift.

Freule Sannie
De appartementen kregen de namen van illustere bewoners van het kasteel. En in alle vier zijn details terug te vinden die naar de betreffende baron of freule verwijzen. “Een schilderijtje gemaakt door een van de freules zelf bijvoorbeeld”, vertelt Ballot over een van de suites, geschikt voor vier personen. Er is ook een Eropuitkamer, die tevens wordt ingezet als bruidssuite. “Die hebben we de Schatkamer genoemd, want een bruidskamer vernoemen naar de laatste freule Sannie, die zelf vrijgezel bleef, vonden we niet passend. Het was haar uitdrukkelijke wens dat het kasteel zou worden ingezet voor sociaal-culturele activiteiten, vooral voor de inwoners van Vorden. We willen hier dan ook graag mensen ontvangen.”
Er kwam veel kijken bij de renovatie en restauratie van het Rijksmonument: van houtrestauratie tot het oplossen van vochtproblemen en de kleuren terugbrengen naar hoe het er ooit moet hebben uitgezien. En alles om dit prachtige erfgoed te behouden. “Ten eerste moest het brandveiliger worden gemaakt”, legt Ballot uit. “In de grote zaal, waar concerten, lezingen en bruiloften worden gehouden, moest bijvoorbeeld het historische plafond -dat bleek te hangen aan koperdraadjes- met de originele ornamenten gerestaureerd worden. Er zaten scheuren in en het pleisterwerk begon naar beneden te komen. Dat was niet vreemd, omdat het plafond hing aan de houten vloerdelen van de verdieping, waar natuurlijk overheen werd gelopen. Om dat probleem te verhelpen is met stalen balken een overspanning gemaakt tussen het plafond en de vloer van de verdieping.”

'Precies zoals freule Sannie het graag zou zien'

De Van Westerholt-zaal onderging ook een metamorfose waar het kleurgebruik betreft. “We hebben historisch onderzoek gedaan naar de verflagen om de originele kleuren te achterhalen. Want alles was in de voorbije jaren licht gemaakt. Het houtwerk is weer olijfgroen. Het idee is rekening te houden met hoe het er in de originele staat uit heeft gezien.”

Ridder Berend
Er hangen schilderijen tegen het traditionele behang, waaronder dat van Ridder Berend, en ook een van het landschap rondom het kasteel. “Museum Zutphen heeft erg geholpen om het gevoel van authenticiteit te creëren, met enkele schilderijen en andere spullen om het kasteel in te richten”, klinkt het dankbaar. En Ballot voegt daar meteen aan toe dat ook vele andere partijen geweldig hebben bijgedragen aan het eindresultaat. Dat mag gezien worden en de nominatie voor de Monumentenprijs was dan ook meer dan terecht.
“Het was kort voor de opening medio vorig jaar nog zo’n grote bouwput, vol stof en met kruiwagens die door dat raam daar af en aan reden, dat ik me toen wel eens afvroeg of het goed zou komen. Maar nu zien we hoe mooi het is geworden."
"Dat willen we graag iedereen laten zien”, knikt Ballot, de boswachter communicatie en beleven van Natuurmonumenten, in de prachtige grote zaal. “Daarom wordt tijdens Open Monumentendag bij wijze van proef het souterrain opengesteld. Men kan zich al -gratis- aanmelden! Daar kun je ook meer lezen over het Verhaal van Hackfort. Verder hebben we tijdens Monumentendag een expositie over alle monumenten van Bronckhorst. Het is de bedoeling is om daarna vaste openstellingen van het souterrain te houden. Tegen een kleine entreeprijs kunnen bezoekers dan dwalen door de kasteelkelder, waar onder meer de dikke muren, de gewelven en de oude keuken te zien zijn. En half november willen we het gehele kasteel laten zien, precies zoals freule Sannie het graag wilde.”