Onzichtbare monumenten: Transformatorhuisjes

Bronckhorst is trots op maar liefst 455 gemeentelijke monumenten en 351 rijksmonumenten. Monumenten vertellen het verhaal van onze cultuur en geschiedenis en ze geven sfeer aan onze leefomgeving. Reden om elke maand een bijzonder Bronckhorster monument extra onder de aandacht te brengen.

BRONCKHORST - Vaak ga je er ongemerkt aan voorbij. Verscholen achter bosjes, of gewoon omdat zij niet opvallend genoeg zijn om er een blik op te werpen. Transformatorhuisjes. Mysterieuze gebouwtjes die bedoeld zijn of waren om en door middel van een aantal transformatoren hoogspanning om te zetten naar laagspanning (220 volt) voor levering aan huishoudens en bedrijven. In sommige gevallen zijn de gebouwtjes tegenwoordig aangewezen als gemeentelijk- of rijksmonument.

Ook in onze gemeente hebben een aantal van deze gebouwtjes een beschermde status. Zo staat er in Steenderen langs de Bronkhorsterweg, vrijstaand voor de Williborduskerk een toch wel opvallend exemplaar van een dergelijk trafohuisje. Hier zomaar aan voorbijgaan is eigenlijke een gemiste kans. Dit trafohuisje is in 1922 gebouwd door architectenbureau Gratama en Versteeg. In deze periode trok de PGEM (de Provinciale Geldersche Electrische Maatschappij) nog gerenommeerde architecten aan voor het ontwerp van haar gebouwen. Genoemd architectenbureau was vooral bekend door de ontwerpen van woonwijken in Amsterdam (de Watergraafsmeer en de Transvaalbuurt) en Arnhem (Pontanuslaan/Nicolaïlaan en het Goeman Borgesiusplein). Kortom: een belangrijke speler in de wereld van ontwerp en architectuur in deze periode. Zo was Gerrit Versteeg waarschijnlijk vanaf 1916 zelf verantwoordelijk voor het ontwerp van een aantal trafohuisjes in opdracht van de PGEM. In dit geval gaat het om een trafohuisje van het type ‘G4L’. Kenmerkend voor dit trafohuisjes is de uitvoering in de expressionistische bouwstijl met sterk kubistische elementen zoals onder andere kenmerkend voor de Nieuwe Haagse School. Het trafohuisje valt op door hoogwaardige kwaliteiten zoals de gave verhoudingen en originele detaillering. Daarnaast is opvallend dat het gebouwtje zo prominent voor de eveneens monumentale Willibrorduskerk staat. In het midden van de jaren ‘60 werd door de PGEM, na daarvoor nog enkele jaren trafohuisjes in baksteen te hebben gebouwd, nog slechts volstaan met kleinere prefab betonnen huisjes. Beide soorten trafohuisjes tref je nog op verschillende plekken aan in onze gemeente. De trafo’s in Bronckhorst zijn cultuurhistorisch bijzonder waardevol als herinnering aan de elektrificatie van het platteland.