Grip krijgen op het ongrijpbare begrip macht

BREDEVOORT - Wie of wat heeft de macht in deze wereld? En, wat doet macht met je? Zijn wij als individu machteloos of kunnen we als burgers toch wel tegenmacht bieden? Nadat zo’n anderhalf jaar geleden het idee ontstond om een programma te ontwikkelen rond het thema ‘Staat van de Macht’ namen met de maand de mogelijke onderwerpen toe en is het thema alleen maar urgenter geworden. De Koppelkerk in Bredevoort en theatergroep Smeedwerk beperken zich met dit culturele programma tot de maanden april, mei en juni. “Maar we hadden met gemak een jaar kunnen vullen”, vertelt Koppelkerk-directeur Hiske Kremer trots.

Door Gerwin Nijkamp

Samen met Pieter van Dijk van theatergroep Smeedwerk kijkt ze vooruit op de boeiende maanden die voor hen liggen. Het door Van Dijk geschreven schreef stuk ‘Ik, alleen’, gebaseerd op het gelijknamige boek van Sophie Zijlstra, vormt het hart van ‘Staat van de Macht’. Daaromheen staan onder andere lezingen, cabaret, een expositie en muziek geprogrammeerd. Afgelopen vrijdag trapte schrijver Ilja Leonard Pfeijffer het programma af in een uitverkocht Literair Café over zijn historische roman ‘Alkibiades’ over het verval van de democratie.

Smeedwerk en de Koppelkerk werkten in 2022 ook al samen in het succesvolle project ‘Staat van de Liefde’. “Dat smaakte naar meer”, zeiden Van Dijk en Kremer na afloop. “Toen we een nieuw thema hadden bedacht, hebben we meteen vrijwilligers betrokken bij het samenstellen van het programma.” Dat macht een interessant fenomeen is, ondervonden de kartrekkers daarmee zelf ook. Het is immers best spannend om de regie over de programmering deels uit handen te geven. “Je hebt zelf een beeld van hoe het eruit moet zien en dan is het best lastig om zaken los te laten.”

Ilja Leonard Pfeijffer
Ze kunnen echter niet anders dan tevreden zijn over de ideeën die uit de breinen van de vele vrijwilligers ontsproten. Het conceptprogramma dijt na de brainstormsessies steeds verder uit met activiteiten die binnen het thema passen. “De naam van schrijver Ilja Leonard Pfeijffer werd meteen al door veel mensen genoemd. Zijn boek ‘Alkibiades’ sluit perfect aan bij ons thema. Het verhaal speelt zich bijna tweeënhalf millennium geleden af, maar is nog steeds actueel.” Dat het vervolgens gelukt is om deze gelauwerd schrijver te strikken, vervult Kremer en Van Dijk met trots.

Om niet te verzuipen in het aantal onderwerpen, besloot de organisatie om ‘Staat van de Macht’ te stutten op vier pijlers. “Ten eerste willen we democratie als staatsvorm graag belichten. Verder besteden we aandacht aan machtsbolwerken als geld en taal, proberen we een antwoord te vinden op de vraag wat macht met je doet, de psychologie achter macht dus. En tenslotte verkennen we de rol van kunst als tegenmacht.”

‘We hopen dat er een gemeenschap ontstaat en dat we zaadjes planten om iets in gang te zetten’

Kunst als tegenmacht
Die laatste pijler is natuurlijk voor een theatergroep als Smeedwerk en een culturele vrijplaats als de Koppelkerk meer dan interessant. Het tweetal wordt uitgedaagd na te denken over hun eigen rol. “Kunst is de verbeeldende en verbindende macht”, vindt Van Dijk. “Het laat je zien hoe iets ook anders kan doordat je door middel van kunst met afstand naar een onderwerp kijkt.”

Kunst van volgens hem troost bieden. Zelfs voelt hij zich soms best terneergeslagen door de misère in de wereld. Van Dijk denkt dat samenkomen en erover van gedachten wisselen de negatieve gevoelens bij mensen een beetje kan verzachten . “Gedeelde smart is immers halve smart.” Kremer vult aan: “We hopen ook dat er door dit programma ook een soort gemeenschap ontstaat en dat we zaadjes planten om iets in gang te zetten. Het zou mooi zijn als mensen na het bezoeken van deze activiteiten geïnspireerd raken en besluiten hun stem te laten horen.”

Staat van de macht: van ‘Ik, alleen’ tot ‘De Niemanders’

Pieter van Dijk en Hiske Kremer zijn de kartrekkers van het culturele programma Staat van de Macht. Foto: Gerwin Nijkamp

Het culturele programma ‘Staat van de Macht’ is opgebouwd rondom het theaterstuk ‘Ik, alleen’. Toneelschrijver Pieter van Dijk baseerde dit koningsdrama over Willem I op het gelijknamige boek van Sophie Zijlstra. Van Dijk zag het boek in een winkel en merkte na het lezen van een paar bladzijden dat het eigenlijk al is geschreven als een toneelstuk.

Met ‘Ik, alleen’ krijgt de toeschouwer het weekend van 14 tot en met 16 juni in het Bredevoortse Vestingpark aan de Landstraat te zien hoe Koning Willem I zijn macht langzaam verliest. Aan alle kanten wordt aan de poten van zijn troon gezaagd: zoon en kroonprins Guillot aast op zijn plek, terwijl Thorbecke en consorten de grondwet willen herzien en meer verantwoordelijkheid opeisen.

Bijzonder aan deze uitvoering, die wordt geregisseerd door Merel Spikker, is dat de cast zowel uit professionals als amateurs bestaat. Hoe mooi is het om ‘het volk’ zelf op te voeren in een stuk dat over macht en democratie gaat, dachten de makers. Van Dijk ziet mooie parallel tussen de repetities en het democratisch proces: “De amateurspelers leren hoe ze hun stem moeten gebruiken, hoe ze als persoon ruimte in mogen nemen. Daar is lef voor nodig, net als in de maatschappij.”

Het hele Staat van de Macht-programma biedt lessen en handvatten om de macht beter te begrijpen en hoe je daar zelf toe te verhouden. Na de opening van Ilja Leonard Pfeijffer op 5 april staat de volgende schrijver al klaar om in gesprek te gaan over het thema macht. Suzanna Jansen beschrijft in haar nieuwste boek ‘De omwenteling of de eeuw van de vrouw’ de strijd om gelijke rechten tussen mannen en vrouwen aan de hand van het leven van haar eigen moeder Betsy. Zij komt op 26 april naar de Koppelkerk.

Op 3 mei speelt cabaretier André Manuel ‘De Zieke Geest’. Hij zoomt in deze voorstelling in op een raadselachtig wezen: de mens. Hoe wordt een mens oorlogsmisdadiger en hoe wordt een mens een vredesengel? Wat is het verschil tussen een clown en een president? Bestaat er goed zonder kwaad? Is zwart mogelijk zonder wit? En wat doen we met al het grijs? Het zijn allemaal vragen waarop Manuel een antwoord gaat vinden.

Een week later, op 10 mei komt onderzoeker en universitair docent dr. Peter Malcontent naar Bredevoort. Hij is expert op het gebied van de geschiedenis van mensenrechten en de geschiedenis van het Israëlisch-Palestijns conflict. Laatstgenoemde is zo complex dat het je al snel een machteloos gevoel kan bezorgen. Malcontent leert hoe het kan helpen om te leren wat het perspectief van alle partijen hierin is. Pas als je die accepteert, kan er volgens hem naar oplossingen worden gekeken.

Vanaf 18 mei is de expositie Cartooning Ukraine te zien. Spotprenten en cartoons zijn al sinds mensenheugenis bij uitstek een vorm om de macht uit te dagen en dat wordt ook in deze tentoonstelling duidelijk.

In het Literair Café met schrijver Hanna Bervoets op 24 mei komen thema’s als menselijke relaties, heldenstatus en de macht van kennis aan bod.

Hoogleraar aan de Universiteit voor Humanistiek Menno Hurenkamp legt in het Kenniscafé met de titel ‘Democratie als mensenwerk’ uit hoe de democratie door menselijk toedoen onder druk komt te staan, maar ook hoe we daar met z’n allen iets aan kunnen doen.

En wat blijft er nog over als je vrijwel alle macht kwijt bent? Als De Niemanders gingen de Achterhoekse muzikanten Rocco Ostermann en Wout Kemkens langs gevangenissen in Nederland op zoek naar de kantelpunten en sleutelmomenten in de levens van mensen die de verkeerde keuzes hebben gemaakt. Op 22 juni vertellen zij deze verhalen live met hun muzikale Gevangenisshow Reprise.

Verder verwacht de organisatie nog de excursie naar Brussel ‘EU in één dag’ en de film ‘De wereld van Carlijn’ over Carlijn Kingma’s kaart van de moderne wereld toe te voegen aan het programma.

Kijk voor meer informatie op koppelkerk.nl/macht